Kanun 3659 (1939) - BANKALAR VE DEVLET MÜESSESELERİ MEMURLARI AYLIKLARININ TEVHİD VE TEADÜLÜ HAKKINDA KANUN

Aşağıda yazılı müesseseler memurları bu kanun hükümlerine tabidir: 
 
A) Sermayesinin tamamı Devlet tarafından verilmek suretiyle kurulan iktisadi teşekküllerin teşkilatiyle idare ve murakabeleri hakkındaki 3460 sayılı Kanun hükümlerine tabi teşekküller ve müesseseler, 
 
B) (Değişik: 31/5/1948 - 5212/1 md.) Hususi kanunlarla kurulan bankalar ve teşekküllerle hususi surette teşekkül eden ve sermayesinin yarısından fazlası Devletin veya bu kanunda yazılı teşekkül ve müesseselerin elinde bulunan milli bankalardaki memurlar,

C) Devletçe veya mülhak veya hususi bütçeli idarelerce veya belediyelerce veya yukarıdaki bendlerde yazılı teşekkül ve bankalar tarafından sermayesinin yarısından fazlasına iştirak suretiyle kurulan teşekküller ve bunların aynı nispette iştirakleriyle vücut bulan kurumlar ve ticaret ve sanayi odaları ve borsalar veya satın alınıp belediyelere bağlanan müesseseler.
    

Birinci madde hükmüne giren bilümum müesseseler memurları için 14 derece tayin edilmiştir. Bu derecelere ait aylık asıllariyle tutarı aşağıdaki cetvelde gösterilmiştir:

Ancak birinci madde hükmüne giren müesseseler kendi bünyelerinin hususiyetlerine veya kadro icaplarına göre 14 üncü dereceden aşağı dereceler ihdas edebilirler.

14 üncü dereceden aşağı ihdas edilen bu derecelere memur alınması veya yine bu dereceler arasında terfi ettirilmeleri işbu kanun hükümlerine tabi değildir.

Birinci maddede yazılı teşekkül ve müesseselerin Umum Müdür ve Umum Müdür Muavinlerine ve idare meclisleri reis ve azalarına ve murakıplara ve 3460 sayılı kanunla kurulan umumi murakabe heyetinin reis ve azalarına verilecek aylıklar bu kanunun tahdidatına tabi olmaksızın ve ikinci madde ile tesbit edilen azami aylık derecesini geçmemek şartiyle müesseselerin ve vazifelerinin vüsat ve ehemmiyetine ve derecelerine göre İcra Vekilleri Heyetince tayin olunur. 
 
3460 sayılı kanun hükümleri mahfuzdur.

Mesleki tahsil görerek mesleklerine ait müesseselere intisab edenler ile bu kanunun 3 üncü maddesinde yazılı vazifelerde bulunacaklar müstesna olmak üzere bidayeten memuriyete alınacakların müsabaka imtihanına, birden fazla talip bulunmadığı takdirde ehliyet imtihanına, girip kazanmaları şarttır.

Kadroda açık yer bulunmaması dolayısiyle tahsillerine göre girebilecekleri dereceden daha aşağı derecede bir memuriyete alınanlar dairelerinde ilk açık vukuunda girebilecekleri derecelere tercihan tayin olunurlar.

Bu müesseselere bidayeten alınırken yabancı bir dil bilmedikleri halde memuriyete geçtikten sonra öğrendikleri veya bir dil bildiklerinden dolayı bir üst dereceye alınanlardan bilahare bir dil daha öğrendikleri beşinci maddenin H fıkrasında yazılı şartlar dairesinde sabit olanlara, yapılacak nizamname ile tesbit olunacak nisbetlerde ve bir defaya mahsus olmak üzere, nakdi mükafat verilebilir.

1 – Yukarı dereceye terfi için aranılacak ehliyet ve liyakatten başka en az üç sene bir derecede bulunmuş ve bu kadar müddet o derece aylığını fiilen almış olmak şarttır.

2 – Bir terfi müddeti içinde üç defa takdirname alan memurların kıdemine, o dereceye mahsus olmak üzere, bir seneye kadar zam yapılabilir.

3 – Her ne sebeple olursa olsun bir dereceden fazla terfi caiz değildir. Şu kadar ki, kadroya göre aşağıda derecede memuriyet olmadığı veya ehil memur bulunmadığı takdirde yedinci ve daha yukarı derecedeki memuriyetlere, en çok iki derece aşağıdan memur tayin olunabilir. Bu suretle en çok iki derece yukarıya tayin olunanlara hak kesbettikleri derece aylığı tutarı ve fevkalade zammı ile tayin olundukları derece aylığı tutarı ve fevkalade zammı arasındaki fark İcra Vekilleri Heyeti karariyle verilebilir.

Her hangi bir derecedeki memurun kendi aylığı ile daha yüksek dereceli bir vazifede istihdamı da caizdir.

4 – Bulundukları derecelerde terfi müddetlerini doldurmuş ve terfie hak kazanmış oldukları halde kadroda açık yer olmamak veya bulundukları memuriyette kalmalarına müesseselerince lüzum görülmek veya bulundukları memuriyetlerde üst derece olmamak sebepleriyle terfi edemiyenler, bir üst derece aylığı ve bu derecede de bir terfi müddeti geçirmiş ve terfie hak kazanmış olduğu halde aynı sebeplerle üst dereceye terfi edemiyenler, daha bir üst derece aylığı verilerek terfi ettirilebilirler.

İkinci derece memuriyetlerde bulunup da bu suretle bir üst derece aylığı almış olanlardan bir terfi müddeti daha geçiren ve terfie hak kazananlara yüz lira aylık tazminat verilebilir.

Birinci derece memuriyetlerde bulunanlardan bu derecede bir terfi müddetini dolduran ve terfie hak kazananlara yüz lira ve bunlardan ikinci bir terfi müddetini dolduran ve terfie hak kazananlara daha yüz liralık tazminat verilebilir.

Bu bent hükmüne göre yapılacak terfilerle aylık tazminat verilecek hallerde memurun bulunduğu derece aylığını bir terfi müddetince müktesep hak olarak almış bulunması ve ikinci ve daha yukarı derecedekiler için ayrıca alakalı vekilin tasvibi esastır.(1)

Bu müesseseler için ihtisas mevkileri olduğu 3460 sayılı kanun mucibince teşkil edilen umumi murakabe heyetinin mütalaası alındıktan sonra önceden İcra Vekilleri Heyetince tasdik edilecek olan yerlere bu müesseseler memurlarından veya hariçten bu kanunun koyduğu takyidata tabi olmaksızın ikinci madde ile tesbit edilen dereceler dahilinde aylıklı memur tayini caizdir. Şu kadarki bu suretle mütehassıs olarak istihdam keyfiyeti o ihtisas mevkii haricinde müktesep bir hak teşkil etmez. 
 
Bu müesseselerin kadroları dışında muvakkat hizmetlerin ifası için mukaveleli mütehassıslar istihdamına lüzum hasıl olduğu takdirde bunların ücretleri İcra Vekilleri Heyetince tesbit olunur.

Tabipler, avukatlar, aidat veya ücretli tahsildarlar, satış memurları, ambar memurları, daktilolar, stenolar, mekanoğraflar, evrak müvezzii, bekçi, kolcu, kaloriferci, şoför, odacı ve hademeler gibi müstahdemlerle her müessesenin hususi bünyesine göre istihdamına lüzum göreceği muvakkat veya müteferrik müstahdemler ve alelümum işçi usta ve ustabaşılar bu kanun hükümlerine tabi değildir.

Bu kanuna tabi müesseselerin birinden diğerine veyahut bunlardan Devlet teşkilatından birine veya Devlet teşkilatından bu müesseselere memur nakli o memuru tayine salahiyetli olan makamın müsaadesine bağlıdır. Hademe, odacı, şoför ve bekçilerle bu gibilerin gördükleri işin mahiyetçe benzeri olan işlerde çalıştırılanlar müstesna olmak üzere, 3656 sayılı kanunun 19 uncu ve bu kanunun 10 uncu maddelerine giren müstahdemler dahi bu müsaadeye tabidirler. 
 
İstifa edenler hakkında da üç ay müddetle bu hükümler tatbik olunur.

Bu müesseseler memurlarına (İdare Meclisi reis ve azaları hariç) almakta oldukları aylıklardan başka:

A) (Mülga: 9/2/1951 - 5715/1 md.) 
 
B) Devletin maaşlı memurları için kabul edilen esas ve nispetleri geçmemek şartiyle usulen mezun olanlara veya kısa askerlik hizmetini yapmak veya talim ve manevra için vazifeden ayrılanlara, aylıkları verilebileceği gibi hasta olanların tedavi ve yol masrafları ve tedavi edilmekte iken ölenlerin cenaze masrafları ödenebilir. 4161, 4311 ve 4379 sayılı kanunların hükümleri mahfuzdur.(1) 
 
C) (Mülga: 12/3/1964 - 440/36 md.)

D) Maden arama ve işletme ve maden cevheri işleme yerlerinde çalışanlardan yaptıkları hizmetin ağırlığına ve diğer hususiyetlerine göre lüzumlu görülecek olanlara bu yerlerde çalıştıkları müddete münhasır olmak üzere idare meclislerinin ve Maden Tetkik ve Arama Enstitüsünde direktörler ve şefler encümeninin kararı ve alakalı vekilin tasvibi ile aylık ve fevkalade zamları tutarlarının yüzde 20 sine kadar bir tazminat verilebilir.

E) (Mülga: 12/3/1964 - 440/36 md.)

F) Maden işletmeleriyle sınai ve zirai işletmelerin iş yerlerini fiili surette sevk ve idare eden müdür, müdür muavini, teknik ve ticari kısımlar şeflerine, bu işletmelerden her birinin yıllık bilançolarında görülen safi kardan yüzde bire kadarı gayret ve ehliyetleriyle mütenasip olmak üzere alakalı vekilin teklifi ve İcra Vekilleri Heyeti karariyle "kar hissesi"olarak verilebilir.

Bu hükmün tatbikında fevkalade haller dolayısiyle Hükümetçe veya salahıyetli makamlarca alınmış olan karar ve tedbirler neticesi tahassül edecek kar ve zararlar nazara alınmaz. Bu gibi hallerde yukarki fıkrada gösterilen memurlara yine alakalı vekilin teklifi ve İcra Vekilleri Heyeti karariyle münasip miktarda ikramiye verilebilir.

G) (Mülga: 12/3/1964 - 440/36 md.)

H) Herhangi bir memuriyetin vekaletle idaresi halinde vekalet edenlere, Devlet memurları için kabul edilen esas ve müddetleri geçmemek üzere vekalet ücreti verilebilir.

İ) Paraya el koyan vezne memurlariyle kıymet muhafızlarına, para ve kıymetlerin hacim ve hareketlerine göre aylık tutarı ve fevkalade zamların yüzde 25 ine kadar kasa tazminatı verilebilir.

J) Bu müesseseler memurlarına ve idare meclisi reis ve azalariyle murakıplara ve Umumi Murakabe Heyeti Reis ve Azalarına verilecek harcırah Devlet memurlarının harcırah hükümlerine tevfikan ve bu kanunun ikinci maddesinde yazılı derece aylıkları esas tutularak hesap edilir.(1)

K) Bu  müesseselerin  aded  ve  mevkileri  ait  olduğu  vekil  tarafından  tesbit  edilecek  olan  şube,  sandık  ve  ajanlıklariyle  büro,  ambar,  depo  ve  bu  mahiyetteki  diğer  mahalli  teşkilatın  aylık  tutarı  210  lirayı  geçmiyen  memurlarına,  ayda  30 li rayı geçmemek ve miktarı yine ait olduğu vekil tarafından tesbit edilmek üzere münasip miktarda tazminat verilebilir.(1)
    

Bu müesseseler memurlarına bu kanunda yazılı olanlardan ve tekaüt kanunlariyle temin edilen haklardan gayri temettü, satış hissesi, ikramiye, tazminat ve sair namlarla ve başka şekil ve suretlerle hiç bir şey verilmez. Ancak fabrika ve imalathaneler ile Devlet Ziraat İşletmeleri Kurumuna ve Toprak Mahsulleri Ofisine ait istihsal, alım ve satım ve sevk gibi işlerde fevkalade haller dolayısiyle mütat mesai saatleri haricinde memurları çalıştırmak mecburiyeti hasıl olduğu takdirde bunlara müesseselerin bağlı bulundukları mercilerince tayin edilecek esaslar dahilinde munzam bir ücret verilebilir.

Kezalik hususi surette teşekkül eden ve bu kanuna tabi bulunan Milli Bankalar, kendi memurları için, Devletçe kurulmuş bankaların memurları hakkında kabul edilen esas ve nispetler dahilinde kalmak üzere tekaütlük ve malüliyet tazminatı kabul edebilirler.

3460 sayılı kanunun 45 inci maddesi hükümleri bu kanuna tabi bulunan bütün müesseseler memurları hakkında da tatbik olunur. Şu kadar ki, bunlardan uhdelerinde muallimlik bulunanların maaş ve ücretleri hakkında Devlet memurlarına tatbik edilen hükümler tatbik olunur.

Bu müesseselerin kendi kanunlariyle sair kanunlardaki hükümlerden bu kanuna muhalif olanları kaldırıldığı gibi bunların esas mukavele ve nizamnamelerindeki hükümlerden bu kanuna muhalif olanları dahi usulü dairesinde bu kanun hükümlerine uydurulur.

Mütekaitlerin bu kanuna tabi müesseselerde bir vazifeye alınmaları halinde bunlara en çok, tekaütlüklerine mesnet olan memuriyet veya rütbe dereceleri maaşına tekabül eden ücret verilebilir.

Bu kanunun şumulüne giren müesseseler memurlarının aylıkları ve muvakkat tazminatları vergi itibariyle Devlet ücretleri hakkında tatbik olunan esaslara ve nispetlere tabidir.

Bu kanunun tatbik suretini gösterir bir nizamname yapılır.

İktisadi Devlet Teşekkül ve müesseselerinin istihsal veya imal eyledikleri maddeler için, bu teşekkül ve müesseseler tarafından önceden hazırlanıp alakadar Hükümet makamlarınca kabul edilen maliyetlerinden aşağı satış fiyatı tesbit edilmiş olmasından dolayı bilançolarında kar tahakkuk etmemesi veya tahakkuk eden kardan 3460 sayılı Kanunun 42 nci maddesi gereğince verilecek ikramiyenin bir aylık istihkaka tekabül etmemesi hallerinde, 3659 sayılı kanunun 13 üncü maddesinin (C) fıkrasının ilk bendi hükmüne göre verilebilecek temettü ikramiyesi kayıt ve şartlarına bakılmaksızın, fevkalade hallerin devamı müddetince, vazifelerinde kusuru görülmiyenlere Umumi Heyet karariyle bir aylık istihkakları miktarına kadar ikramiye verilebilir.

A) Bu müesseseler memurlarına her çoçuk için 10 lira aylık çocuk zammı verilir.

Medeni Kanun hükümlerine göre memur tarafından evlat edinilmiş çocuklar ile memurun infak etmekte olduğu üvey çocuklara da çocuk zammı verilir. Ana ve babanın her ikisi de memur ise çocuk zammı babasına verilir.

Evlat edinilen çocukların öz baba ve analarına bu zam verilmez.

B) Aşağıdaki çocuklar için zam verilmez:

1 – Evlenen erkek ve kız çocuklar,

2 – 19 yaşını dolduran erkek, yirmi beş yaşını dolduran kız çocuklar (19 yaşını bitirdiği halde yüksek tahsile devam etmekte bulunan erkek çocuklar için 25 yaşını geçmemek üzere tahsillerini tamamlayıncaya kadar bu zammın verilmesine devam olunur.)(1)

3 – Özel veya tüzel kişilerden aylık veya gündelik alan çocuklar.

Bu müesseseler memurlarından:

A) Çocuğu dünyaya gelenlere;

B) Memur olmıyan karısı ölenlere;

Son ücretinin bir aylık tutarı;

C) Memurun ölümü halinde sağlığında beyanname ile gösterdiği kimseye eğer beyanname vermemiş ise, ailesine, son ücretinin iki aylık tutarı;

Yardım olarak verilir

Yabancı memleketlerde vazife görenlerden ayrı esaslara göre ücret alanlara bu maddede yazılı yardımlar memleket dahilinde alabilecekleri aylıklar üzerinden yapılır.

Ana ve babanın her ikisi de memur ise (A) fıkrasına göre verilecek yardım parası yalnız babaya verilir.

Bu müesseseler memurlarına bu kanunun 6 ncı ve 7 nci maddeleri gereğince yapılacak yardımlar ile 4001 sayılı kanunun 15 inci maddesine göre verilecek tekaüt ikramiyeleri hiç bir vergi ve tevkifata tabi değildir ve bu yardımlar borç için haciz dahi edilemez.(2)

Bu kanunun 2 nci maddesiyle değiştirilen 3659 sayılı kanunun 8 inci maddesinin 3 ve 4 numaralı bentlerinde ve 4 üncü maddesiyle değiştirilen 13 üncü maddesinin (D, E, F, G) ve (K) işaretli bentlerinde İcra Vekilleri Heyetine ve alakalı vekile verilmiş olan salahiyetler, 3659 sayılı kanunun birinci maddesinin (B) bendinde yazılı Milli Bankaların ve bunlar tarafından sermayesinin yarısından fazlasına iştirak edilerek kurulan teşekküllerle bunlar tarafından yine sermayesinin yarısından fazlasına iştirak edilerek vücude getirilen kurumların memurlarına taallük eyliyen aynı muamelelerde işbu banka, teşekkül ve kurumların idare meclislerince ve idare meclisi bulunmıyanların da o vazifeyi gören uzuvlarca kullanılır.

Bu kanuna tabi müesseselerde halen müstahdem olan memurlar hakkında aşağıdaki hükümler tatbik edilir:

A) Halen müstahdem olanların ücretleri, tahsil derecelerine ve bu kanuna tabi müesseselerle umumi, mülhak ve hususi bütçeli Devlet dairelerinde ve bunlardan başka bankalar ve fabrikalar gibi mali ve sınai müesseselerde ve Hükümetçe veya hususi idareler veya belediyelerce satın alınan müesseselerde ve hususi mekteplerin tayin ve murakabesi Maarif Vekaletine ait bulunan muallimliklerinde ücret veya maaşla geçmiş müddetlerin mecmuuna ve yüksek tahsil görenlerin her iki ve görmiyenlerin her üç senede bir terfi esaslarına göre ve bu kanunun beşinci maddesi hükümleri dahilinde tesbit olunur.

B) Halen bu müesseselerde ücretle müstahdem olan mütekaitlerin tekaütlüklerine mesnet olan memuriyet veya rütbe derecelerine, ücretle istihdam edildikleri müddet için yüksek tahsilleri bulunup bulunmadığına göre yukardaki esas dahilinde hesap edilecek derece farkları ilave edilmek suretiyle iktisap edebilecekleri dereceler tayin olunur.

C) Yüksek tahsil veren bir mektepte iken harb sebebiyle askerliğe çağrılarak yedek subay rütbesini kazanmış olanlar için (A) fıkrasındaki terfi müddetlerinin hesabında her iki hizmet senesi bir derece terfi müddeti itibar edilerek iktisap edebilecekleri dereceler tayin edilir.

D) Bu müeseselerde müstahdem iken askerlik hizmetine girerek vazifesiyle irtibatı kesilmiş bulunanların askerliğe çağırılmazdan evvelki hizmetleri (A) bendi mucibince hesap edilmek suretiyle iktisap edebilecekleri derece ile yeniden hizmete alınmaları caizdir.

E) (A) bendi mucibince tesbit edilen derecelerde bu kanunun neşri tarihinde müstahdem olup hizmet müddetleri üç sene ve daha ziyade olanlardan ehliyetleri bu müesseselerin bağlı bulundukları mercilerce tasdik edilenlerin bir üst dereceye geçirilmeleri caizdir.

Ancak bu dereceler terfi ve tahvillerde müktesep hak teşkil etmez.

F) A, B, C ve D bentleri mucibince dereceleri tesbit edileceklerin almaları icabeden ücret halen almakta oldukları ücret miktarından fazla olanlar almakta oldukları ücretleri muhafaza ederler ve bu ücretler ikinci maddede yazılı aylık derecelerinden birine tetabuk ediyorsa o dereceye ve etmiyorsa buna en yakın dereceye halen almakta oldukları ücretle dahil olmuş sayılırlar.

G) A, B, C, D ve E bentleri mucibince tesbit edilecek ücret memurun almakta olduğu aylıktan noksan ise aradaki fark memurun aylığından her ay 25 de biri indirilmek suretiyle 25 ayda izale edilir. Ancak memurların talebi üzerine bu farkın daha evvel de izalesi caizdir. Bu farkın izalesine kadar bu gibilerden muvakkat tazminat almıyanlara muvakkat tazminat verilmez.

Şu kadar ki bu kesilecek farkın 1 Kanunusani 1939 tarihinden sonra yapılan tayin veya terfilerden mütevellit kısmı varsa bu kısım taksitlendirilmiyerek derhal kesilir.

Bu kanunun neşrinden evvel gerek bu kanunda yazılı müesseselerde ve gerek umumi, mülhak ve hususi bütçeli idarelerle belediyelerde ücret veya maaşla istihdam edilmiş olanların tekrar hizmete alınışlarında girebilecekleri dereceler, bu gibilerin hizmet müddetlerine ve tahsil vaziyetlerine göre Devlet ücretli memurluklarında tekrar istihdamları için kabul edilen esasa göre tesbit olunur.

Yurtta yüksek tahsilini bitirdikten sonra bu kanunun neşri tarihine kadar, yabancı memlekette aynı tahsili yapmış veya yapmakta bulunmuş olanların ikinci tahsil için geçirdikleri müddet birinci terfi müddetlerinden indirilir. Ancak bu müddet, üç seneden fazla olamaz.

Bu kanun neşri tarihinden muteberdir. Ancak derecelere intibak dolayısiyle yapılacak zam ve tenziller 1 Eylül 1939 tarihinden başlar.

Bu kanunun hükümlerini icraya, İcra Vekilleri Heyeti memurdur.